In het kader van de introductie van de vierdaagse opleiding “Alles wat de erfrechtadvocaat moet weten anno nu” delen wij de komende weken praktische tips voor de beginnende erfrechtadvocaat.
Tip 4: Kijk verder dan de (letterlijke) tekst van een testament
Onder het oude recht stond, althans in de wet, bij de uitlegging van testamenten de regel voorop, dat, indien de bewoordingen van een testament duidelijk zijn, daarvan niet door uitlegging mag worden afgeweken. Deze regel is niet opgenomen in ons huidige wetboek. Uit de rechtspraak onder het huidige erfrecht lijkt uitleg van testamenten steeds vaker aan de orde, ook als de bewoordingen van het testament op het eerste gezicht wél duidelijk zijn. Met onduidelijkheid wordt volgens de literatuur thans niet slechts gedoeld op “grammaticale onduidelijkheid”, maar ook op onduidelijkheid gelet op de setting waarin/omstandigheden waaronder een testament is gemaakt. Dat maakt dat veel sneller wordt toegekomen aan uitleg van een testament en u niet alleen moet kijken naar de tekst van een testament.
Uitleg in twee fases
Uitleg van een testament valt aldus uiteen in twee fases. In de eerste fase moet worden vastgesteld of men aan uitleg toekomt. Dat is het geval als het testament onduidelijk is, waarbij de grammaticale betekenis niet doorslaggevend is, en ook de erfrechtelijke setting van belang is. Als deze drempel wordt genomen, moet in de tweede fase worden achterhaald wat de bedoeling van erflater zou zijn geweest. Op grond van artikel 4:46 BW dient in deze tweede fase bij de uitlegging van een testament te worden gelet op de verhoudingen die het testament kennelijk wil regelen en de omstandigheden waaronder het testament is gemaakt. Vaststelling van de bedoeling van de erflater zal daarbij ook aan de orde zijn. Daden of verklaringen van de erflater die niet in het testament zelf zijn vervat, mogen op grond van artikel 4:46 lid 2 BW slechts gebruikt worden voor het uitleggen, indien de uiterste wilsbeschikking geen duidelijke zin heeft zonder die daden of verklaringen. Komt men aan lid 2 van artikel 4:46 BW toe, dan mogen niet alleen daden en verklaringen van vóór het opstellen van het testament, maar ook van nadien, dienen ter opsporing van de bedoelingen. Men mag dus rekening houden met een reactie van de erflater op een omstandigheid die pas ná het testeren is ingetreden. Een enkel niet doen, denk aan niet herroepen van een testament, wordt niet als een daad of verklaring beschouwd.
Een voorbeeld uit de jurisprudentie
Hoe ruim de grenzen van uitleg van een testament kunnen worden getrokken, blijkt wel uit een uitspraak van de Hoge Raad van oktober 2013, ECLI:NL:HR:2013:911. In die zaak oordeelde de Hoge Raad dat een andere persoon erfgenaam was, dan degene die in het testament was benoemd. Erflaatster had haar broer tot enig erfgenaam genoemd, voordat zij trouwde. Vervolgens trouwde zij in gemeenschap van goederen. Bij haar overlijden stelde haar broer op grond van de tekst van het testament dat hij erfgenaam was. Haar echtgenoot stelde dat hij krachtens uitleg van het testament enig erfgenaam was. Volgens de echtgenoot had erflaatster alleen bedoeld om met het testament haar ouders te onterven en was het niet de bedoeling om haar broer te bevoordelen. Aan de hand van getuigenbewijs lukt het de echtgenoot te bewijzen dat erflaatster alleen haar broer heeft benoemd tot erfgenaam, omdat er voor die situatie geen alternatief was. Door het huwelijk was er (echter) wel een alternatief ontstaan. De Hoge Raad gaat mee met het oordeel van het hof dat het de bedoeling van erflaatster was om bij een alternatief als een huwelijk, de erfstelling ten gunste van haar broer te doen vervallen. De echtgenoot was uiteindelijk erfgenaam in plaats van de broer die als zodanig in het testament was benoemd.
Uitleg van testamenten komt uitgebreid aan bod in de opleiding “Alles wat u moet weten voor de erfrechtpraktijk anno nu”. Meer informatie over of inschrijven voor de opleiding “Alles wat u moet weten voor de erfrechtpraktijk anno nu” vindt u hier.
