Vereffeningen vs. faillissementen
Vaak wordt de vereffening van de nalatenschap vergeleken met de afwikkeling van een faillissement. En dat is ook wel te begrijpen. Er zijn immers diverse artikelen van de faillissementswet van overeenkomstige toepassing verklaard op de vereffening van nalatenschappen. Daarnaast zien beide systemen op een inventarisatie van de boedel en het vervolgens te gelde maken van activa, teneinde liquide middelen te vergaren om de schulden te kunnen voldoen.
Daar waar de faillissementswet 387 artikelen met uiteraard diverse leden bevat, moeten de vereffenaars van nalatenschappen het doen met welgeteld 24 artikelen binnen Afdeling 3 van Boek 4 van ons Burgerlijk Wetboek. Het is dan ook niet gek, dat de rechtsregels binnen de afwikkeling van faillissementen een heel eind verder uitgekristalliseerd zijn, dan de rechtsregels binnen de afwikkeling van de vereffening van nalatenschappen. Toch zijn wij als vereffenaars ook goed op weg. Er wordt steeds meer duidelijk in de literatuur en jurisprudentie. En soms “kijken we het gewoon een beetje af” van de curatoren.
Een voorbeeld hiervan is de –in faillissementsland welbekende – Maclou-norm. Inmiddels blijkt uit jurisprudentie dat deze norm ook geldt voor het handelen van vereffenaars van nalatenschappen.
De Maclou-norm
De Hoge Raad heeft in zijn uitspraak van 19 april 1996[1] de Maclou-norm geformuleerd. Dit betreft een norm aan de hand waarvan het handelen van een curator in een faillissement moet worden getoetst. Het gaat erom of 1) een over voldoende inzicht en ervaring beschikkende curator[2] die 2) zijn taak met nauwgezetheid en inzet verricht, 3) in de gegeven omstandigheden in redelijkheid tot de betreffende gedagslijn kon komen. Is dat niet het geval, dan is de curator persoonlijk aansprakelijk voor de schade die het gevolg is van zijn handelen.
De curator komt in beginsel een ruime mate van vrijheid toe. Hij moet zich richten naar het belang van de boedel, maar het is in beginsel aan zijn eigen inzicht overgelaten op welke wijze en langs welke weg dat belang het beste kan worden gediend. Hetzelfde geldt voor de wijze waarop hij rekening houdt met andere bij het beheer en de afwikkeling van de boedel betrokken belangen. Dit geldt eveneens voor de wijze waarop hij bij dat beheer of die afwikkeling uiteenlopende, soms tegenstrijdige belangen tegen elkaar afweegt.
De Maclou-norm ziet op de persoonlijke aansprakelijkheid van de curator wegens een onjuiste taakuitoefening in een geval de hiervoor bedoelde vrijheid voor hem bestond. Bij de toetsing aan deze norm, is het dus vereist dat de curator ook persoonlijk een verwijt kan worden gemaakt van zijn handelen. Daarvoor is het vereist dat hij gehandeld heeft, terwijl hij het onjuiste van zijn handelen inzag dan wel redelijkerwijze behoorde in te zien.
De Maclou-norm binnen vereffeningen
Inmiddels is het duidelijk dat óók de vereffenaar van een nalatenschap persoonlijk aansprakelijk kan zijn voor schade. Dit heeft onder andere het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden op 29 oktober 2019[3] geoordeeld.
In de casus die hier aan het hof voorlag had de vereffenaar zich jegens de executeur verbonden tot medewerking aan de verkoop en levering van een appartement aan een derde. Vervolgens heeft de vereffenaar tot drie maal toe geweigerd mee te werken aan de verkoop van het appartement, waardoor de executeur stelt schade te hebben geleden.
Het gerechtshof heeft in deze uitspraak de Maclou-norm voor de vereffenaar van de nalatenschap als volgt vertaald:
“De vereffenaar kan wegens een onzorgvuldige uitoefening van zijn wettelijke taak tot beheer en vereffening van de nalatenschap persoonlijk aansprakelijk zijn jegens degenen in wier belang hij de taak uitoefent, te weten de schuldeisers van de nalatenschap, de erfgenamen en jegens derden met wier belangen hij bij de uitoefening van die taak rekening heeft te houden.”
Voor zover de vereffenaar bij de uitoefening van zijn taak niet is gebonden aan regels, komt hem in beginsel een ruime mate van vrijheid toe. Het is in beginsel aan het inzicht van de vereffenaar overgelaten op welke wijze en langs welke weg die belangen het beste kunnen worden gediend. Bij het te gelden maken van een goed van de nalatenschap, heeft de vereffenaar de hier bedoelde vrijheid.
Om vast te kunnen stellen of de vereffenaar in weerwil van die vrijheid persoonlijk aansprakelijk is wegens een onjuiste taakuitoefening, moet de vraag worden beantwoord of, uitgaande van de bedoelde vrijheid, een over voldoende inzicht en ervaring beschikkende vereffenaar die zijn taak met nauwgezetheid en inzet verricht, in de gegeven omstandigheden in redelijkheid tot de desbetreffende gedragslijn zou hebben kunnen komen.
Bij deze toetsing past – terecht – terughoudendheid. Voor persoonlijke aansprakelijkheid is immers vereist dat de vereffenaar ook persoonlijk een verwijt kan worden gemaakt van zijn handelen. Daarvoor is vereist dat hij gehandeld heeft terwijl hij het onjuiste van zijn handelen inzag dan wel redelijkerwijs behoorde in te zien.
Uit het voorgaande blijkt dat de – in eerste instantie voor curatoren ontwikkelde – Maclou-norm uit de uitspraak van de Hoge Raad d.d. 19 april 1996 vrijwel één op één van toepassing is verklaard op de vereffenaars van nalatenschappen en dat de toetsing aan de norm maatwerk blijft.
In deze casus oordeelde het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden dat de vereffenaar in dit geval in redelijkheid niet had mogen handelen zoals hij heeft gedaan. Immers had hij in een schriftelijke vaststellingsovereenkomst onvoorwaardelijk toegezegd om mee te werken aan de verkoop en levering van het appartement, maar was hij deze bindende afspraak vervolgens niet nagekomen.
Dat kan hem persoonlijk verweten worden, zeker nu de vereffenaar hier ook een notaris is.
Conclusie
Vereffenaars dienen zich er aldus van bewust te zijn dat zij niet alleen in hun hoedanigheid van vereffenaar aansprakelijk gehouden kunnen worden, maar ook persoonlijk. Twijfelt u of u als vereffenaar over voldoende inzicht en ervaring beschikt om in redelijkheid tot een bepaalde beslissing te kunnen komen, dan is het belangrijk dat u zich realiseert dat u voor deze beslissing (ook) persoonlijk aansprakelijk gehouden kunt worden. Daarom is het verstandig om ter zake tijdig advies of bijstand van een deskundige in te roepen.
Dit artikel is onderdeel van de VereffeningsFlits september 2022. Bekijk het volledige overzicht.
VereffeningsFlits | sep. ’22
