In een testament kunnen legaten voorkomen. De erflater heeft daarbij dan bepaald dat iemand recht heeft op bijvoorbeeld een geldsom, een schilderij, of een onroerende zaak zonder dat hij daarmee erfgenaam wordt. Maar wat nu, als na overlijden van de testateur blijkt dat het legaat niet of niet helemaal uit zijn nalatenschap voldaan kan worden? Wat moet de erfgenaam dan doen en wat kun je dan als legataris?
Het legaat
Een legaat is een uiterste wilsbeschikking waarin de erflater aan een of meer personen een vorderingsrecht toekent. Iemand aan wie een legaat is toegekend (de legataris) krijgt daarmee een vorderingsrecht op de erfgenamen. Dat vorderingsrecht ontstaat met het overlijden van de erflater. Het legaat kan uiteraard verworpen worden door de legataris, maar aanvaarding van het legaat is niet vereist om het vorderingsrecht te laten ontstaan. Het legaat wordt meteen bij overlijden opeisbaar, behalve als het gaat om een gelegateerde geldsom: die is pas na zes maanden na overlijden op te eisen. Ook kan iemand in zijn testament opnemen dat het legaat pas later opeisbaar is.
Als de erflater een huis gelegateerd heeft, dan heeft de legataris met het overlijden van erflater nog niet het huis verkregen, maar wel een recht op levering van dat huis. En als hem een bedrag van € 100.000,00 gelegateerd is, heeft hij dit bedrag te vorderen van de gezamenlijke erfgenamen. Een legataris is dus een schuldeiser van de nalatenschap en geen erfgenaam. Maar dan wel een schuldeiser met de allerlaagste rang. De wet bepaalt namelijk dat schulden van de nalatenschap uit een legaat slechts ten laste van de nalatenschap voldaan worden indien alle andere schulden van de nalatenschap daaruit ten volle voldaan kunnen worden. De vraag is dan wat er met de legaten gebeurt, als dat niet het geval is.
De nalatenschap is ontoereikend om het legaat uit te keren: vermindering en opleg
Stel dat de nalatenschap, waartoe erfgenaam X gerechtigd is, bestaat uit een huis ter waarde van € 200.000, een banktegoed van € 100.000,00 en schulden van € 60.000,00, terwijl erflater het huis gelegateerd heeft aan A en een geldbedrag van € 100.000,00 aan B gelegateerd heeft. Met het overlijden van erflater heeft A een vordering op de erfgenaam tot levering van het huis gekregen, en B een vordering tot betaling van € 100.000,00. Die vorderingen zouden voldaan kunnen worden door levering van het huis aan A en overboeking van het hele banktegoed aan B, maar dat mag dus niet. Eerst zullen de andere schulden voldaan moeten worden, waarna de nalatenschap nog bestaat uit een huis van € 200.000,00 en een banktegoed van € 40.000,00 en dus niet toereikend is om beide legatarissen te voldoen.
Hun legaten zullen dan, naar evenredigheid, verminderd worden. De waarde van het legaat van A wordt dan verminderd tot € 160.000,00 en het legaat van B tot € 80.000,00. A is na die inkorting wel bevoegd om volledige voldoening van het legaat te verlangen, als hij het bedrag van de vermindering in geld ‘oplegt’. Hij kan dan van erfgenaam X verlangen dat het gelegateerde huis ter waarde van € 200.000,00 aan hem geleverd wordt, waarbij hij € 40.000,00 aan de nalatenschap vergoedt. Daarmee zal het totale banktegoed € 80.000,00 worden, zodat de erfgenaam aan B € 80.000,00 kan uitkeren. Als A geen gebruik zou maken van zijn bevoegdheid om onder opleg van € 40.000,00 levering van het gelegateerd huis te verlangen, kan de erfgenaam volstaan hem de waarde van het ingekorte legaat – € 160.000,00 dus – uit te keren. Daarvoor zal het huis dan wel te gelde gemaakt moeten worden.
Als een legataris door vermindering van zijn legaat minder uit de nalatenschap verkrijgt wat de erflater hem gegund had, wil dat overigens niet altijd zeggen dat hij met dat mindere genoegen moet nemen. Ondanks de vermindering van het legaat blijft de erfgenaam die met zijn gehele vermogen aansprakelijk is namelijk gehouden tot voldoening van het geheel. Daarvan is onder meer sprake als de erfgenaam de nalatenschap zuiver aanvaard heeft.
Het gelegateerde goed ontbreekt: wat heeft erflater bepaald?
En dan kan het ook nog voorkomen dat er een goed gelegateerd is, terwijl dat goed helemaal geen deel uitmaakt van de nalatenschap. De erfgenaam wordt dan geconfronteerd met de onmogelijkheid om te voldoen aan de vordering van de legataris. In dat geval zal er naar het testament gekeken moeten worden. Als uit de uiterste wil van erflater niet is af te leiden dat hij het legaat, ook al zou het gelegateerde goed bij zijn overlijden niet tot zijn nalatenschap behoren, niettemin gewild heeft, dan heeft de legataris pech. In dat geval vervalt het legaat namelijk.
Maar als uit het testament wél is af te leiden dat het ook de bedoeling van erflater was dat de legataris het gelegateerde goed zou krijgen als het bij zijn overlijden niet tot zijn nalatenschap zou behoren, dan zal de erfgenaam moeten bezien of hij zich het gelegateerde goed kan verschaffen, om alsnog te kunnen voldoen aan zijn verplichting het gelegateerde goed te leveren aan de legataris. Lukt dat niet, of zou dat alleen lukken ten koste van een onevenredig grote opoffering, dan is de erfgenaam verplicht de waarde van het goed uit te keren aan de legataris.
Conclusie over legaten die mogelijk niet (geheel) afgegeven kunnen worden
In een testament kan staan dat je als legataris ergens recht op hebt, maar dat betekent niet altijd dat je dat ook (volledig) zult verkrijgen. In ieder geval geldt dat een legataris als schuldeiser van de nalatenschap als laatste aan de beurt komt, zodat hij zal moeten afwachten of er na voldoening van de overige schuldeisers van de nalatenschap voldoende overblijft om de vorderingen van de legatarissen te voldoen. Dat zou uiteindelijk kunnen betekenen dat de legataris met minder genoegen moet nemen dan de erflater hem gegund had, of dat hij iets zal moeten bijbetalen om dit alsnog te verkrijgen. Hoe dan ook is het voor iedereen die bij de afwikkeling van een nalatenschap betrokken is van belang om er goed bij stil te staan dat legaten niet altijd meteen en volledig afgegeven kunnen en mogen worden.
