De vereffening van nalatenschappen in een digitale wereld

De samenleving digitaliseert, en deze ontwikkeling is ook van invloed op het erfrecht. Zo zal een nalatenschap bijvoorbeeld steeds vaker digitale bezittingen bevatten, zoals Bitcoins, hetgeen tot praktische uitdagingen leidt rondom de afwikkeling van de nalatenschap.

Buiten de Tijdelijke wet COVID-19 (Wet van 22 april 2020, houdende tijdelijke voorzieningen op het terrein van het Ministerie van Justitie en Veiligheid in verband met de uitbraak van COVID-19 (Kamerstukken II 2019/20, 35 434) – die het met terugwerkende kracht vanaf 16 maart 2020 mogelijk maakt om op afstand een testament op te laten maken (zie Stb. 2020, 124 en Stb. 2020, 126) –regelt het Nederlandse erfrecht op dit moment niets over de digitale erfenis.

Actieplan digitale erfenis

Tweede Kamerlid Monica den Boer van D66 schreef in 2019 een actieplan voor de digitale erfenis, genaamd ‘Voor grip op data na de dood’. Daarin pleit zij onder andere voor een onderzoek naar de modernisering van het erfrecht, het creëren van duidelijkheid rondom het erven van online accounts, Europese regels voor online social media-platforms, het starten van een bewustwordingscampagne zodat mensen bij leven nadenken over hun wensen rondom hun digitale erfenis en het nadenken over een digitaal archief (Monica den Boer, Voor grip op data na de dood, D66: 2019).

Onderzoeksrapport Data na de dood – juridische aspecten van digitale nalatenschappen

Een eerste onderzoek rondom de digitale erfenis is inmiddels afgerond. In opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft de Universiteit van Amsterdam onderzocht welke eventuele aanpassingen van het Nederlandse wettelijke kader wenselijk zijn met het oog op de adequate bescherming van private en publieke belangen gemoeid met het regelen en afwikkelen van digitale nalatenschappen. De resultaten van dit onderzoek zijn in april 2021 gepubliceerd in het rapport Data na de dood – juridische aspecten van digitale nalatenschappen.

Een van de conclusies uit dit onderzoek is dat uit een analyse van het toepasselijke wettelijk kader blijkt dat er op veel gebieden nog rechtsonzekerheid bestaat (zie hierover nader hoofdstuk 3 van het onderzoeksrapport). Er bestaat onder andere veel onduidelijkheid over welk digitaal ‘bezit’ in de nalatenschap valt. Denk hierbij aan data van de erflater opgeslagen in de Cloud, de inhoud van accounts op bijvoorbeeld social media, digitaal ‘geld’ en tegoeden zoals PayPal en cryptovaluta zoals Bitcoin en virtuele ‘goederen’ (zoals zwaarden, amuletten en grondstoffen) die door de erflater verkregen zijn in een online spelomgeving.

De onderzoekers stellen drie oplossingsrichtingen voor om de bestaande rechtsonzekerheid weg te nemen (zie hierover nader hoofdstuk 7 van het onderzoeksrapport):

  1. Binnen het overeenkomstenrecht, onder andere door het versterken van de rechten van gebruikers door hen meer directe controle te geven, bijvoorbeeld door gebruikers de mogelijkheid te bieden om te bepalen wat er met de gegevens binnen een account dient te gebeuren als de gebruiker komt te overlijden, en door contractueel te bepalen dat een (Europese) verklaring van erfrecht volstaat voor erfgenamen om te kunnen beschikken over de gegevens binnen een account van erflater;
  2. Binnen het gegevensbeschermingsrecht, onder andere door bepaalde rechten en plichten uit de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) post-mortem te laten doorwerken. Zoals de AVG thans is vormgegeven, gelden de regels van de AVG in beginsel niet voor persoonsgegevens van overleden personen;
  3. Door het in het leven roepen van een zelfstandige wettelijke regeling, op grond waarvan burgers een of meer geautoriseerde personen aan kunnen wijzen die na hun overlijden toegang tot gegevens moeten kunnen krijgen bij dienstverleners, zonder dat burgers van deze dienstverleners tegengeworpen krijgen dat zij hun inloggegevens geheim moeten houden. Daarbij dienen burgers eveneens voorgelicht te worden over de relevante aspecten van de digitale nalatenschap en zouden er ook bewustzijnscampagnes vanuit de overheid moeten worden geïnitieerd, omdat er op dit moment veel mensen zijn die niet nadenken over hun digitale nalatenschap.

Afsluitend over de vereffenaar en de digitale erfenis

In de vereffeningspraktijk zal het met enige regelmaat voorkomen dat er sprake is van digitale bezittingen binnen nalatenschappen. Omdat het Nederlandse erfrecht op dit moment niets regelt over de digitale nalatenschap, zal een vereffenaar de thans geldende regels naar analogie moeten toepassen op digitale bezittingen in een nalatenschap. Het zou mooi zijn als de wetgever op korte termijn voorziet in wetgeving op dit terrein.


Dit artikel is onderdeel van de VereffeningsFlits december 2021. Bekijk het volledige overzicht.

VereffeningsFlits | dec. ’21

 

Meld u aan voor onze opleidingen nieuwsbrief

Blijf op de hoogte van ons aanbod. Meld u hieronder aan en ontvang als eerste een overzicht van nieuwe data en opleidingen.

  • Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.