Hoe legitiem is de legitieme portie?

De erfrechtadvocaat wordt steeds vaker geconfronteerd met een beroep op de legitieme portie. De legitieme portie is de erfrechtelijke aanspraak van een afstammeling waar hij of zij een beroep op kan doen, zelfs als hij of zij onterfd is door de erflater. In de regel zijn het de onterfde kinderen die een aanspraak maken op de legitieme portie. Het onterfde kind dat aanspraak maakt op de legitieme portie noemen wij de legitimaris.

 

Berekening legitieme portie door de erfrechtadvocaat

Anders dan velen denken omvat de legitieme portie meer dan alleen de berekening van de helft van het erfdeel waar kinderen recht op zouden hebben als zij wél erfgenaam waren geweest. De legitieme portie wordt namelijk berekend over de zogenaamde legitimaire massa. De legitimaire massa is de waarde van de nalatenschapsgoederen, verminderd met bepaalde schulden en vermeerderd met de in dat kader relevante giften. De omvang van de legitieme portie wordt aldus niet louter berekend aan de hand van de omvang van het zuivere vermogen van de nalatenschap, maar ook giften en schulden zijn van belang. Het berekenen van een legitieme portie is het dagelijks werk van een erfrechtadvocaat. Deze berekeningen kunnen soms behoorlijk ingewikkeld zijn.

Diverse aspecten legitieme portie

De figuur van de legitieme portie kent een lange geschiedenis in onze wetgeving en heeft zich door de jaren heen ontwikkeld. In 2003 heeft de legitieme portie ingrijpende wijzigingen ondergaan. Waar de legitimaris voorheen nog recht had op goederen uit de nalatenschap, is de legitieme portie vanaf 2003 (slechts) een aanspraak in geld. De legitimaris is geen erfgenaam meer, maar slechts een schuldeiser die een geldvordering heeft op de nalatenschap. De legitimaris kan dus niet meer meebeslissen over hoe de nalatenschap onder de erfgenamen wordt verdeeld.

Een legitimaris kan onder het huidige recht nog altijd een beroep doen op de legitieme portie. Hierbij is het goed om zich bewust te zijn van de volgende aspecten bij een beroep op de legitieme portie:

  • De mogelijkheid om aanspraak te maken op de legitieme portie vervalt binnen vijf jaar na het overlijden of binnen een aan de legitimaris door een belanghebbende gestelde redelijke termijn. Alert en op tijd zijn is dus de boodschap;
  • Een legitimaris heeft recht op alle informatie en stukken die van belang zijn voor de berekening van zijn of haar legitieme portie. Hiervoor dient de legitimaris zich te wenden tot diegene die de nalatenschap afwikkelt. Dit kan van geval tot geval verschillen tot de langstlevende ouder, een door de overledene benoemde executeur of (één van) de erfgenamen. Deze informatie is cruciaal en vormt de basis om de omvang van de legitieme portie te kunnen bepalen;
  • De legitimaris dient zich zelf te melden bij de langstlevende ouder, de executeur, vereffenaar van de nalatenschap of de erfgenamen; hij of zij krijgt van zijn onterving en een mogelijk beroep op de legitieme portie geen bericht;
  • De vordering is in beginsel (tenzij anders bepaald in het testament) niet eerder opeisbaar dan na zes maanden na het overlijden van erflater en als er een langstlevende erfgenaam is, in beginsel niet eerder dan na diens overlijden. Voor die tijd heeft de legitimaris wel al recht op de informatie ter berekening van de legitieme portie;
  • De legitieme portie wordt berekend over de zogenaamde legitimaire massa die wordt verminderd met bepaalde schulden en vermeerderd met de daarvoor in aanmerking te nemen giften. Vraag dan ook altijd een opgave van schenkingen tijdens leven door de overledene.

Het (voort)bestaan van de legitieme portie kent zowel voor- als tegenstanders. Door het Centrum Notarieel Recht Radboud Universiteit en Netwerk Notarissen is onderzoek gedaan naar de wenselijkheid van het behoud van de legitieme portie in onze wetgeving. Degenen die vóór afschaffing van de legitieme portie zijn, voeren onder meer aan dat de legitieme portie een inbreuk is op de testeervrijheid van de erflater die in het Nederlandse erfrecht voorop staat. De kritische opmerking ‘ik mag toch zelf wel weten aan wie ik mijn vermogen nalaat’, wordt door de erfrecht advocaat vaak aangehoord. Daarnaast wordt aangevoerd dat de legitieme portie het erfrecht (onnodig) complex maakt. Dit ziet de erfrechtadvocaat terug in de vele gerechtelijke procedures over dit onderwerp. Daarbij komt dat een legitieme portie tegenwoordig tot een grote geldelijke aanspraak kan leiden gelet op het steeds sterker groeiende vermogen van de erflater. Kort en goed, diegenen die voor afschaffing van de legitieme portie zijn wensen zo min mogelijk bemoeienis vanuit de overheid bij het nalaten van vermogen.

Degenen die de legitieme portie in stand willen houden voeren anderzijds aan dat met de legitieme portie een barrière wordt opgeworpen tegen ongelijke behandeling van kinderen. Ook de heersende overtuiging dat ouders hun kinderen verzorgd moeten achterlaten wordt als argument gebruikt. De legitieme portie kan een financieel vangnet zijn voor de legitimaris. Daarnaast wordt gevreesd dat afschaffing van de legitieme portie zou leiden tot een toename van procedures waarin testamenten worden aangevochten.

Hoewel de conclusie van de onderzoekers is dat de legitieme portie kan worden afgeschaft, heeft zij de tand des tijds doorstaan. We kunnen er aldus niet om heen dat het bestaansrecht en de wenselijkheid van de legitieme portie omstreden zijn. Dit heeft (nog) niet geleid tot afschaffing hiervan. Discussies over de legitieme portie zullen dan ook nog steeds aan de orde van de dag zijn. De regelgeving maakt het berekenen van de hoogte van de legitieme portie niet eenvoudig. Het is daarom belangrijk om een ter zake gespecialiseerde advocaat in te schakelen. Ook om al in een vroeg stadium de relevante informatie ter berekening van de legitieme portie te verkrijgen. Erfrechtadvocaten Joost Diks en Edith Schnackers schreven in 2021 in Tijdschrift Relatierecht en Praktijk (REP) een beschouwing over de legitieme portie anno nu met als titel: Of het nu klaar is met de legitimaris?

Meld u aan voor onze opleidingen nieuwsbrief

Blijf op de hoogte van ons aanbod. Meld u hieronder aan en ontvang als eerste een overzicht van nieuwe data en opleidingen.

  • Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.