Als mensen ouder worden, kan het zijn dat ze niet meer goed in staat zijn om hun financiële belangen goed te behartigen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat ze niet meer goed in staat zijn om hun inkomsten en uitgaven bij te houden of hun belastingaangifte zelfstandig te doen. Om te voorkomen dat er hierdoor problemen ontstaan zijn er meerdere mogelijkheden.
Levenstestament
Een eerste mogelijkheid is dat de betrokkene een levenstestament opstelt bij de notaris. Een levenstestament is een verklaring waarin wordt aangegeven wie bevoegd is om in plaats van de betrokkene zijn financiële belangen te behartigen. Dit kan een bekende zijn, zoals een kind of de partner. Maar het kan ook een professioneel iemand zijn, zoals een accountant. Er wordt dan een volmacht verleend, zodat de financiële belangen door iemand anders kunnen worden behartigd als de betrokkene zelf het niet meer kan. In het levenstestament kunnen allerlei afspraken worden gemaakt over hoe de werkzaamheden van de gevolmachtigde moeten worden uitgevoerd. Ook kan worden beschreven of de gevolmachtigde verantwoording moet afleggen en zo ja, aan wie. (Het levenstestament kan ook bepalen wie bepaalde medische beslissingen mag nemen als de betrokkene dat zelf niet meer kan. Op deze mogelijkheid wordt hier niet verder ingegaan.)
Bewind
Een tweede mogelijkheid is dat het vermogen van de persoon in kwestie onder bewind wordt gesteld. De onderbewindstelling gebeurt door de kantonrechter. De betrokkene zelf kan verzoeken dat zijn vermogen onder bewind wordt gesteld. Ook andere mensen kunnen dit verzoek indienen, bijvoorbeeld de partner of een ander familielid. Als de rechter het verzoek toekent, dan wordt er een bewindvoerder aangesteld. De bewindvoerder wordt bevoegd de financiële belangen van de betrokkene te behartigen. Net als bij het levenstestament kan de bewindvoerder een bekende zijn of een professioneel iemand. De rechter bepaalt welke werkzaamheden de bewindvoerder moet uitvoeren en of hij dit alleen of samen met de betrokkene moet doen. De bewindvoerder moet jaarlijks aan de kantonrechter laten zien wat hij allemaal gedaan heeft. Dit moet ook aan het einde van het bewind.
De rechter over levenstestamenten
Zoals u kunt lezen, lijken bewind en het levenstestament een beetje op elkaar. Vooral wat betreft het uit handen geven van het financieel beheer. Soms levert dat botsingen op. Dit was bijvoorbeeld het geval bij een uitspraak van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden van 23 november 2017 (ECLI:NL:GHARL:2017:10353). In die zaak was er een vrouw die een levenstestament had opgesteld waarin ze aan haar man de volmacht had gegeven om haar financiële belangen te beheren. Twee kinderen van de vrouw vragen aan de kantonrechter of het vermogen van de vrouw onder bewind kan worden gesteld. De kantonrechter kijkt dan eerst of er al een levenstestament is. Als dat er is, gaat het levenstestament in principe voor. Degene die in het levenstestament een volmacht heeft gekregen is dan bevoegd om het financieel beheer te voeren. In deze zaak gaat het uiteindelijk toch anders. De kantonrechter heeft de goederen van de vrouw toch onder bewind gesteld. De man heeft aan het gerechtshof verzocht om de beslissing van de kantonrechter te vernietigen. Het gerechtshof doet dat niet. Het gerechtshof stelt vast dat de man de financiële belangen van de vrouw niet goed behartigde. Bovendien was er sprake van zeer verstoorde verhoudingen en wantrouwen in de familie. Daarom vond het gerechtshof dat het levenstestament opzij kon worden geschoven en benoemt het gerechtshof een onafhankelijke professionele bewindvoerder.
Het levenstestament wordt lang niet altijd terzijde geschoven. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de uitspraak van de rechtbank Zeeland-West-Brabant van 13 december 2017 (ECLI:NL:RBZWB:2017:8544). In die zaak had een moeder een levenstestament opgesteld. Eén van haar kinderen dient een verzoek in bij de kantonrechter om een bewind in te stellen en een professioneel bewindvoerder te benoemen. De kantonrechter wijst dit verzoek af. Daarbij geeft de kantonrechter aan dat er een levenstestament is waarin het volgende is opgenomen: “Deze volmacht is erop gericht geen bewind, mentorschap of curatele te hoeven aanvragen.” Bovendien is er geen aanleiding om te denken dat de gevolmachtigde zijn werkzaamheden niet goed uitvoert.
Tot slot; levenstestament en bewind, wat wint?
Met het levenstestament heeft u de mogelijkheid om zelf te bepalen wie uw financiële belangen mag beheren als u dat niet meer kan. Een kantonrechter zal in beginsel geen bewind meer instellen als er al een levenstestament is. Maar als de gevolmachtigde zijn werk heel slecht uitvoert, kan de rechter ingrijpen door het levenstestament te passeren met het uitspreken van een bewind.
