‘Onderzoek RUG: Laat samenwoners ook partneralimentatie betalen’, kopte het Algemeen Dagblad op 16 februari 2021. Dit is inderdaad één van de aanbevelingen uit het onderzoek dat is uitgevoerd door de Rijksuniversiteit Groningen in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum. Het verloop en de resultaten hiervan zijn weergegeven in het onderzoeksrapport ‘Alimentatie van nu’.
Aanleiding voor het onderzoek naar alimentatieverplichtingen
Het huidige regeerakkoord vermeldt dat opnieuw bezien dient te worden aan welke normen het familierecht dient te voldoen. Dat en de vele ontwikkelingen op het gebied van de partner- en kinderalimentatie gaven aanleiding een onderzoek te doen naar onderhoudsverplichtingen, zowel tussen ex-echtgenoten (en voormalig geregistreerd partners) als tussen ouders en kinderen. Waar in dit artikel overigens wordt gesproken over een huwelijk of (ex-)echtgenoten wordt ook bedoeld een geregistreerd partnerschap en (voormalig) geregistreerd partners. In het onderzoek is gekeken naar in hoeverre er acceptatie bestaat voor alimentatie, wat dit voor invloed heeft en in hoeverre het huidige systeem dient te worden aangepast om het te laten aansluiten bij de (ontwikkelingen in de) maatschappij. Eén van de maatschappelijke ontwikkelingen waar in het rapport bij stil wordt gestaan is het toenemend aantal ongehuwde samenwoners. Steeds meer mensen gaan samenwonen voordat ze gaan trouwen, trouwen überhaupt niet en/of krijgen kinderen zonder getrouwd te zijn.
De wet en alimentatie
In de wet is een onderhoudsverplichting opgenomen voor gehuwden. Indien men uit elkaar gaat, kan door één van de echtgenoten aanspraak worden gemaakt op een bijdrage in het levensonderhoud, partneralimentatie. Ten aanzien van samenwoners is in de wet geen onderhoudsverplichting opgenomen. Bij het verbreken van de relatie (en/of het beëindigen van de samenwoning) is er dus geen sprake van een recht op alimentatie voor deze groep. In een aantal Europese landen is dit wel geregeld, maar er is geen sprake van een eenduidige regeling.
Rechten en plichten van samenwoners
Uit het onderzoek blijkt dat samenwoners vaak onbekend zijn met hun rechten en plichten. De onderzoekers overwegen dat informatieverschaffing dient plaats te vinden. Dit kan van overheidswege plaatsvinden, maar ook de notaris kan hierin een rol spelen. Hem kan een voorlichtende functie worden toebedeeld indien samenwoners zich voor het maken van een samenlevingscontract tot een notaris wenden.
Alimentatie in een samenlevingscontract
Samenwoners kunnen een samenlevingscontract afsluiten. Daarin wordt wel eens een onderhoudsverplichting opgenomen. Uit het onderzoek blijkt dat dit niet veel voorkomt. Indien een onderhoudsverplichting wordt opgenomen, is de vraag welke wetsbepalingen hierop van toepassing zijn. Dienen de bepalingen voor gehuwden over alimentatie analoog te worden toegepast of zijn de samenwoners aangewezen op het verbintenissenrecht? Indien ex-samenwoners het niet eens zijn óf er sprake is van een onderhoudsverplichting en welke wet- en regelgeving vervolgens van toepassing is, wordt de rechter aangezocht. In de lagere rechtspraak bestaat geen eensgezindheid over hoe met deze (vermeende) onderhoudsverplichtingen om te gaan. De onderzoekers noemen ook dat er sprake kan zijn van een stilzwijgend aangegaan contract onder omstandigheden als een langdurige relatie, behoeftigheid die verbonden is aan keuzes van de samenwoners en substantieel economisch nadeel dat geleden wordt.
Resultaten onderzoek ten aanzien van samenwoners en alimentatie
De resultaten van het onderzoek laten zien dat onder de respondenten (zowel professioneel als niet professioneel) grote verscheidenheid bestaat over de vraag of er voor samenwoners een onderhoudsverplichting moet worden opgenomen in de wet. In het rapport wordt na vele afwegingen toch geconcludeerd dat er goede gronden zijn voor de introductie van een onderhoudsverplichting tussen samenwoners in de wet. De groep samenwoners moet dan wel afgebakend kunnen worden. Voor de definitie van samenwoners kan volgens de onderzoekers dan bijvoorbeeld worden aangesloten bij artikel 1:160 BW (waarin gesproken wordt over ‘samenleven als waren zij gehuwd’). Een ander criterium kan zijn dat de samenwoners gezamenlijk een kind/kinderen hebben. Overwogen wordt dat voor de regeling zelf aangesloten kan worden bij de regeling die geldt voor gehuwden, met dien verstande dat er een optie dient te worden opgenomen voor samenwoners om overeen te komen dat de betreffende regeling voor hen niet geldt. Samenwoners moeten dus de mogelijkheid hebben om de onderhoudsplicht, alimentatie, uit te sluiten.
Overige resultaten en aanbevelingen aangaande alimentatie
De aanbeveling ten aanzien van samenwoners is slechts één van de aanbevelingen uit het rapport. Zo raadt de onderzoekscommissie ook aan de alimentatieplicht van stiefouders te heroverwegen en opnieuw te kijken naar de alimentatieplicht voor jongmeerderjarigen. Ook is gekeken naar de berekeningssystematiek voor alimentatie. Ten aanzien daarvan is de belangrijkste aanbeveling dat de Tremanormen, de richtlijnen voor berekening van alimentatie die zijn opgesteld door de Expertgroep alimentatie (een afvaardiging van rechters van de rechtbanken), dienen te worden herzien. Hierbij moet meer oog zijn voor de gevolgen van een echtscheiding. Ruime betekenis moet toekomen aan het begrip ‘lotsverbondenheid’ en dit dient dan ook in de betreffende normen te worden verwerkt. Daarnaast wordt gesproken over het gebruiken van meer forfaits.
Naar aanleiding van het onderzoek naar alimentatie
Het betreft een zeer uitgebreid rapport met veel informatie, aanbevelingen en conclusies. Wat gaat er nu met dit onderzoeksrapport gebeuren? Uit de brief van de Minister voor Rechtsbescherming aan de Tweede Kamer over het rapport blijkt dat betrokken organisaties worden benaderd voor hun standpunt over het rapport ten behoeve van een reactie op het rapport. Verder wordt een inhoudelijk standpunt over het rapport overgelaten aan het nieuwe kabinet. Voorlopig zal er dus nog geen sprake zijn van een wettelijke onderhoudsverplichting tussen samenwonenden. Indien u wilt weten wat uw rechten en verplichtingen zijn op grond van de huidige wet- en regelgeving, kunt u – gehuwd of ongehuwd – natuurlijk altijd contact opnemen met één van onze gespecialiseerde familierechtadvocaten.
