Wie iemand een som geld wil nalaten, denkt vaak aan een testament of wellicht een begunstiging bij levensverzekering. De wet biedt nog een manier aan, namelijk de schenking ter zake des doods, ook wel ‘de schenking op papier’ genoemd. Daarmee schenkt iemand een bedrag aan de begiftigde, maar de schenking komt pas na het overlijden van de schenker bij de begiftigde terecht. Een voordeel hiervan is dat de omvang van de nalatenschap van schenker/erflater kleiner wordt, zodat de erfgenamen onder andere minder erfbelasting verschuldigd kunnen zijn. Niet iedere schenking die pas werking heeft na het overlijden van schenker, kwalificeert als een schenking ter zake des doods. Daarvoor geldt een aantal aandachtspunten, waarover hieronder meer. Daarnaast moet de begiftigde er rekening mee houden dat de schenking mogelijk niet volledig door de nalatenschap kan worden voldaan.
Eerste aandachtspunt: formaliteiten
Zoals hierboven kort aangegeven, is van een schenking ter zake des doods allereerst pas sprake als de schenker een bedrag schenkt aan een persoon, maar deze persoon dat bedrag pas na het overlijden van de schenker krijgt. Een schenking ter zake des doods dient verder aan enkele formaliteiten te voldoen. Allereerst moet de schenker langs de notaris om de schenking met werking na het overlijden vast te laten leggen in een notariële akte. Een transactie naar de bankrekening van de begiftigde met als omschrijving ‘schenking ter zake des doods’ is dus niet voldoende. De wet kent wel een uitzondering op deze regel, te weten de onderhandse akte. Een geheel met de handgeschreven, gedagtekende en ondertekende onderhandse akte van de schenker is wel voldoende, indien de schenking specifiek ziet op: kleren, lijfstoebehoren, bepaalde lijfsieraden, bepaalde goederen die tot de inboedel behoren en bepaalde boeken. Een geldsom kan dus niet worden geschonken via een dergelijke onderhandse akte.
Ten tweede dient de schenking persoonlijk door de schenker te zijn aangegaan. In het geval van een onderhandse akte wordt aan deze formaliteit voldaan, nu het een handgeschreven, gedagtekende en door de schenker ondertekend document betreft. Voor de notariële akte geldt dat de schenker zelf naar de notaris zal moeten gaan, om zodoende de schenking ter zake des doods vast te laten leggen in een notariële akte. De schenker mag dus niet een ander middels een volmacht de opdracht geven om namens hem langs te notaris te gaan, om zo aan de hiervoor genoemde formaliteit te voldoen.
Wanneer de schenking niet is gedaan conform deze formaliteiten, vervalt de schenking bij overlijden van de schenker. Met andere woorden: er is geen schenking.
Tweede aandachtspunt: de schenking ter zake des doods laat andere schulden voor
Het zijn de erfgenamen van schenker die de schenking ter zake des doods aan de begiftigde moeten uitkeren. De schenking ter zake des doods is immers een schenking die de schenker tijdens zijn leven heeft gedaan, maar pas wordt uitgekeerd bij het overlijden van schenker. Het is dus een schuld van de nalatenschap van de schenker aan de begiftigde, net als dat de erfbelasting, de begrafeniskosten of een eventueel beroep op een legitieme portie (zie hieronder) schulden van de nalatenschap zijn. Het komt geregeld voor dat de nalatenschap niet omvangrijk genoeg is om alle schulden van de nalatenschap te voldoen. De wetgever vindt het van belang dat de erfgenamen eerst schulden met voorrang (zoals de erfbelasting en de begrafeniskosten) voldoen. Daamee heeft de schenking ter zake des doods als schuld van de nalatenschap een andere/lagere rang van de wetgever gekregen. De schenking ter zake des doods wordt samen met de legaten als laatste schuld van de nalatenschap voldaan. Dit brengt ook mee dat een schenking ter zake des doods kan worden verminderd ten behoeve van deze andere schulden. Dit kan betekenen dat aan de begiftigde per saldo niks of slechts een beperkt deel toekomt.
Derde aandachtspunt: de legitimaris
De omvang van de nalatenschap wordt door de schenking ter zake des doods kleiner, zodat onder andere minder erfbelasting is verschuldigd. Daarmee zou de gedachte kunnen opkomen dat een onterfd kind, dat een beroep doet op zijn legitieme potie, buitenspel zou kunnen worden gezet. Deze gedachte gaat echter niet op. Dat begint al bij de rangorde van schulden van de nalatenschap die de erfgenamen moeten voldoen: de erfgenamen dienen de vordering van de legitimaris eerst te voldoen. Als gezegd, de schenking ter zake des doods komt als laatste schuld aan de beurt voor betaling door de erfgenamen. Daarnaast wordt bij de berekening van de legitieme portie de schuld uit schenking bij de waarde van de goederen van de nalatenschap opgeteld. Mocht blijken dat de nalatenschap onvoldoende toereikend is om een vordering van de legitimaris te voldoen, kan het zelfs zo zijn dat op de schenking ter zake des doods dient te worden ingekort. Dit zou bijvoorbeeld het geval kunnen zijn als een legitimaris jaren later pas in beeld komt bij de erfgenamen, nadat de nalatenschap is afgewikkeld. De schenking ter zake des doods is dan al uitgekeerd. Door inkorting van de legitimaris moet de begiftigde (een deel van) zijn schenking ter zake des doods afstaan aan de legitimaris.
Benieuwd geworden naar de werking van inkorting door de legitimaris in de praktijk? Lisanne van Wijk legt het uit in dit artikel.
Kortom, het is zeker mogelijk om buiten bijvoorbeeld een testament of een begunstiging bij levensverzekering een som geld te schenken met werking na overlijden. Het is daarvoor echter wel noodzakelijk dat aan de formaliteiten wordt voldaan en het is niet zonder meer een gegeven dat de begiftigde daadwerkelijk het volledige bedrag ontvangt. Beoordeel en vraag zo nodig een professional om advies of de schenking ter zake des doods in uw geval de aangewezen route is om een potentiële begiftigde te begunstigen. Let ook goed op de fiscale regels.
