Op grond van de wet moeten als de nalatenschap beneficiair is aanvaard (en er geen uitzonderingen gelden als genoemd in de wet) en als de rechtbank een vereffenaar heeft benoemd specifieke regels gevolgd worden voor wat betreft de afwikkeling van de nalatenschap. Deze wijze van afwikkelen noemen we vereffenen. Als één of meer erfgenamen de nalatenschap beneficiair hebben aanvaard dan treden zij gezamenlijk op als vereffenaar. Er is dan sprake van de zogenaamde “lichte vereffening”. Als de rechtbank een vereffenaar heeft benoemd dan spreken we over “zware vereffening”.
In beide situaties kan de vereffenaar op grond van de wet de kantonrechter (of als deze benoemd is de rechter-commissaris) vragen om een aanwijzing. Deze aanwijzing gaat er dan over hoe de vereffenaar dient te handelen. Uit de jurisprudentie is op te maken dat er sprake moet zijn van een gegronde reden willen de vereffenende erfgenamen of de benoemde vereffenaar met succes om een aanwijzing kunnen vragen.
De kantonrechter van de Rechtbank Midden-Nederland moest in een specifieke zaak beslissen of er sprake was van een dergelijke gegronde reden op grond waarvan hij de vereffenaar een aanwijzing kan verstrekken (Rechtbank Midden-Nederland 3 juli 2015 ECLI:NL:RBMNE:2015:5498). In de betreffende nalatenschap was door de rechtbank een vereffenaar benoemd. Tot de erfenis behoorde een woonark. Uit het taxatierapport bleek dat de woonark tussen de € 500.000,00 en € 600.000,00 waard was. Toen de vereffenaar de woonark wilde verkopen, zag hij zich geconfronteerd met het probleem dat de woonark bewoond werd door een zoon van de erflater. Deze zoon was bereid om de woonark te verlaten en had vervangende woonruimte gevonden waarvoor hij evenwel de huur van € 700,00 per maand niet kon betalen. Hij wilde zonder een oplossing voor dat probleem niet vertrekken.
De vereffenaar hield de kantonrechter voor dat hij twee opties had: een gerechtelijke procedure voeren (waarvan de uitkomst blijkbaar onzeker was en welke procedure kosten met zich meebracht) of de zoon geld lenen uit de nalatenschap waarmee hij een jaar lang de huur kon betalen. De vereffenaar had er immers belang bij dat het verkooptraject van de woonark in gang gezet kon worden zonder dat de woonark bewoond was.
Nadat de kantonrechter had geconstateerd dat er sprake was van een gegronde reden, besliste de kantonrechter conform het verzoek van de vereffenaar. De kantonrechter geeft hem de aanwijzing onder de voorwaarde dat de zoon de woonark daadwerkelijk verlaat en dat hij het te lenen bedrag gebruikt voor betaling van de huur.
Hoewel de wet een gedetailleerde regeling kent betreffende de vereffening van de nalatenschappen, is de werking van deze regeling in de praktijk nog lang niet uitgekristalliseerd. Er verschijnen veel uitspraken over vereffeningen. Bij veel vereffenaars bestaat de wens om direct overleg te hebben met de kantonrechter of rechter-commissaris. In de praktijk blijkt dit overleg niet altijd even goed te verlopen.
