Twee van de meest bekende wetsartikelen op grond waarvan een vereffenaar kan worden benoemd, zijn artikel 4:203 en artikel 4:204 BW. Artikel 4:203 BW is van toepassing als de nalatenschap beneficiair is aanvaard, artikel 4:204 BW als er geen sprake is van aanvaarding onder het voorrecht van boedelbeschrijving. In zijn bijdrage “de benoeming van de vereffenaar; een opfrisser aan de hand van recente jurisprudentie” gaat Koen Boddaert uitgebreid in op deze rechtsgrondslagen. Hij concludeert dat de rechtbank niet altijd gebruikt maakt van de discretionaire bevoegdheid om over te gaan tot benoeming van een vereffenaar.
Rechtbank Zeeland-West-Brabant 20 november 2023
In de beschikking van de rechtbank Zeeland-West-Brabant van 20 november 2023 (ECLI:NL:RBZWB:2023:8182) concludeert de rechtbank dat onvoldoende vast is komen te staan dat het nog opportuun is in de nalatenschappen van vader en moeder een vereffenaar te benoemen.
Het verzoek tot benoeming van een vereffenaar
Vader is in 2016 overleden en moeder in 2022. Ze waren in algehele gemeenschap van goederen met elkaar gehuwd. Vader heeft bij testament van 14 mei 2014 over zijn nalatenschap beschikt en de wettelijke verdeling van toepassing verklaard. Hij heeft moeder tot executeur benoemd. De zoon en dochter hebben de nalatenschap van vader zuiver aanvaard. Moeder heeft op 6 maart 2022 over haar nalatenschap beschikt en haar dochter tot haar enige erfgenaam benoemd en aan de kleinkinderen een bedrag in contanten gelegateerd. De dochter heeft de nalatenschap zuiver aanvaard. De notaris is benoemd tot executeur en heeft de benoeming niet aanvaard. Door het overlijden van moeder zijn de vorderingen van zoon en dochter ter zake de nalatenschap van vader opeisbaar geworden. De zoon heeft aanspraak gemaakt op zijn legitieme portie in de nalatenschap van moeder.
De zoon verzoekt de rechtbank een vereffenaar te benoemen. Het gaat hier om artikel 4:204 BW nu er geen sprake is van beneficiaire aanvaarding.
Het oordeel van de rechtbank ten aanzien van het verzoek tot benoeming van een vereffenaar
De zoon stelt dat sinds het overlijden van moeder er geen executeur is in de nalatenschap van vader en dat de omvang en samenstelling van de nalatenschap van vader niet duidelijk is en dat de executele ook nog niet is afgerond. Hij stelt zich op het standpunt dat het gaat om een complexe nalatenschap en complexe familieverhoudingen. De dochter meent evenwel dat de nalatenschap van vader al is afgewikkeld. Ten aanzien van de nalatenschap van moeder, zo stelt de zoon, is er nog geen boedelbeschrijving opgemaakt en is de actuele stand van zaken niet bekend. De dochter stelt zich op het standpunt dat er geen sprake is van de gronden zoals opgenomen in artikel 4:204 lid 1 onder a, b of c BW. Verder stelt zij zich op het standpunt dat de nalatenschap is afgewikkeld. Zij erkent dat de nalatenschap van moeder nog afgewikkeld moet worden, maar dat deze afwikkeling stokt omdat het onroerend goed nog moet worden verkocht.
Ter zake de nalatenschap van vader is de rechtbank van oordeel dat door de zoon onvoldoende is onderbouwd dat moeder haar taak als executeur niet heeft volbracht. Volgens de rechtbank blijkt uit het testament en de wet niet dat moeder verplicht was een boedelbeschrijving op te stellen. Dit is een nogal opvallende overweging nu het feit van algemene bekendheid is dat één van de belangrijkste taken van de executeur is het maken van een boedelbeschrijving. Deze verplichting is ook expliciet vastgelegd in artikel 4:146 lid 2 BW. De rechtbank overweegt evenwel ook dat het niet duidelijk is welke taken de executeur nog moest verrichten. De executele eindigt ook als het werk er als zodanig op zit. Het verzoek om een vereffenaar te benoemen in de nalatenschap van vader wordt daarom afgewezen. Ook in de nalatenschap van moeder wordt een verzoek tot benoeming van een vereffenaar afgewezen. De rechtbank komt tot deze conclusie nu niet kan worden vastgesteld dat de nalatenschap niet of niet behoorlijk wordt beheerd door de dochter. Ook is niet gebleken dat de zoon als schuldeiser van de nalatenschap niet ten volle of niet binnen een redelijke termijn zal worden voldaan.
Het benoemen van een vereffenaar en de discretionaire bevoegdheid van de rechtbank
Ook uit deze uitspraak blijkt maar weer eens dat het gaat om een discretionaire bevoegdheid van de rechtbank. De rechtbank acht het in de nalatenschap van vader niet opportuun om een vereffenaar te benoemen, nu de rechtbank vindt dat die nalatenschap is afgewikkeld. De executele is destijds, aldus de rechtbank, al feitelijk beëindigd. Ook in de nalatenschap van moeder maakt de rechtbank gebruik van de discretionaire bevoegdheid. De rechtbank gaat ervan uit dat de dochter de nalatenschap netjes zal afwikkelen en vindt het derhalve niet opportuun een vereffenaar te benoemen. We leren van deze uitspraak ook weer dat het heel verstandig is een verzoek tot benoeming tot een vereffenaar goed te onderbouwen, nu het al dan niet benoemen van een vereffenaar een vrije bevoegdheid van de rechtbank betreft. Voegt de benoeming van een vereffenaar iets toe of zal de zuiver aanvaard hebbende erfgenaam het zelf lukken om tot afwikkeling van de nalatenschap en betaling van de schuldeisers te komen? Hoewel de rechtbank er naast zit met betrekking tot de taken van de executeur en concludeert dat deze niet de verplichting heeft een boedelbeschrijving op te stellen, zal, gezien de overige redeneringen van de rechtbank de beslissing niet anders uitgepakt hebben als de rechtbank wel op de hoogte was van deze verplichting (en van de andere taken van de executeur).
De broer verzoekt overigens ook nog een executeur te benoemen in beide nalatenschappen danwel te bevelen dat er een notariële boedelbeschrijving wordt opgesteld in beide nalatenschappen. Hiervoor zal hij, ook volgens de rechtbank, toch echt bij de kantonrechter moeten zijn. De rechter van de rechtbank heeft overigens wel de bereidheid, als partijen hiermee kunnen instemmen, om ook als kantonrechter op te treden, zodat, na verwijzing, geen nieuwe mondelinge behandeling hoeft plaats te vinden.
