Steeds meer stellen, maar bijvoorbeeld ook alleenstaande moeders, kiezen ervoor om met behulp van een spermadonor een kindje te krijgen. Het is natuurlijk heel mooi als een lang gekoesterde kinderwens op die manier alsnog in vervulling kan gaan.
Om die wens te realiseren dient de beoogde ouder(s), de wensouder(s) over meer dingen na te denken dan op het moment dat een kindje op ‘’natuurlijke wijze’’ wordt verwekt. Zo dienen zij bijvoorbeeld na te denken over welke rol de donor speelt in het leven van het kind. In deze bijdrage ga ik in op de bekende donor die zijn zaad levert aan (een van de) wensmoeder(s) en de aspecten waarover de wensouders zoal dienen na te denken.
Het (afstammings-)recht en family life
Wensouders dienen na te denken over welke rol de donor speelt in het leven van het kind. Dit ziet voor een groot deel op vragen met betrekking tot de afstamming van het kind. Vaak wordt namelijk beoogd dat de donor geen juridisch ouder wordt van het kind en ook geen gezag krijgt. De bedoeling is dat de wensouder(s) voor het kind zorgen en dat de donor daarin geen of slechts een beperkte rol speelt. Partijen pogen dan ook vaak uit te sluiten dat een donor het kind alsnog erkent. Echter, het afstammingsrecht staat niet ter vrije bepaling van partijen. Dit betekent dat dit niet door partijen kan worden uitgesloten, zodat een bekende donor zich nog altijd bij de rechtbank kan melden. Wel kan de intentie van partijen duidelijk worden vastgelegd. Die partijbedoeling kan de rechtbank wel in haar overwegingen meenemen.
Naast het afstammingsrecht speelt het begrip ‘’family life’’ een zeer belangrijke rol, ook wel ‘’het hebben van een nauwe persoonlijke betrekking met het kind’’ genoemd. Indien de donor kan aantonen dat hij een nauwe persoonlijke betrekking heeft met een kind, kan de donor bijvoorbeeld vragen om een omgangsregeling vast te stellen. Het bestaan van family life wordt normaliter vrij snel aangenomen. Om een omgangsregeling te kunnen vaststellen dienen nog bijkomende omstandigheden te worden gesteld die gelegen zijn in de aard van de relatie van de donor met de moeder en in zijn betrokkenheid bij het kind voor en na de geboorte, of in de band die na de geboorte tussen hem als biologisch vader en het kind is ontstaan. Indien er geen contact tussen de donor en het kind plaatsvindt, dan zal een recht op omgang moeilijker afdwingbaar zijn. Het is dan ook heel belangrijk dat partijen hier op voorhand goed over nadenken en de intenties goed op papier zetten. In een uitspraak van 20 juli 2023, die hieronder ook nog nader wordt besproken, heeft de rechtbank Midden-Nederland bepaald dat het feit dat de donor en het kind eens per twee maanden drie uur contact hebben en er sprake is van een biologische band voldoende is om family life aan te nemen.
Daarnaast spelen er ook nog vragen op het gebied van alimentatie en erfrecht. Hiervoor geldt dat de donor (niet zijnde de verwekker) in beginsel niet verplicht is tot het voldoen van alimentatie, mits ook dit onderdeel goed wordt vastgelegd in de overeenkomst en anderzijds dat een kind niet kan erven van een donor die geen juridisch ouder, tenzij de donor dit testamentair anders bepaalt. Genoeg juridische punten om over na te denken dus.
De donorovereenkomst
Voornoemde punten kunnen worden vastgelegd in een donorovereenkomst. Deze overeenkomst wordt gesloten tussen de wensouder(s) en de bekende donor. Deze overeenkomst dient dus ter vastlegging van de intenties en de afspraken van de wensouder(s) en de bekende donor. Door middel van die overeenkomst proberen partijen onduidelijkheid in de toekomst te voorkomen. Steeds vaker krijgen wij het verzoek om een donorovereenkomst op te stellen of te controleren. Op het internet is een aantal voorbeeldovereenkomsten te vinden. Het is mijn ervaring dat deze overeenkomsten niet sluitend zijn en juridisch de nodige haken en ogen bevatten. Ik adviseer dan ook om een overeenkomst op te laten stellen door een professional of goed te laten controleren, zodat er in de toekomst geen onduidelijkheid over kan ontstaan. Het is niet zelden dat er in een procedure onduidelijkheid bestaat over hetgeen in een donorovereenkomst is beoogd, zodat deze overeenkomst aan de kant wordt gezet. Daarnaast kunnen bepaalde afspraken die zijn gemaakt op het gebied van afstammingsrechtelijke, gezagsrechtelijke en omgangsrechtelijke aard nietig of vernietigbaar zijn. Dit kan tot onwenselijke situaties leiden.
Dat het verstandig is om de intenties van partijen goed vast te leggen blijkt eens te meer uit de uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland van 20 juli 2023. In die procedure vroeg de donor om een meer uitgebreide omgangsregeling (uitgebreider dan hetgeen in de donorovereenkomst was bepaald). De intenties van de wensmoeders waren duidelijk in de donorovereenkomst vastgelegd. Daarnaast waren de intenties ook uit de communicatie tussen partijen voldoende duidelijk te herleiden. De rechtbank overweegt in deze zaak onder andere dat voor het bepalen van een omgangsregeling allereerst dient te worden gekeken naar de belangen van het kind. Verder overweegt de rechtbank dat de omgang die de man verzoekt, de frequentie heeft die past bij iemand met een ouderrol. Dat is een wezenlijk andere rol dan een bezoekrecht van een donor dat ertoe strekt om te borgen dat het kind weet van wie het afstamt (en dat de donor weet wie er van hem afstamt). De rechtbank heeft een minimumregeling bepaald die overeenstemt met de in de donorovereenkomst vastgelegde regeling en sluit daarbij dus aan bij de oorspronkelijke intenties van partijen. De rechtbank benoemt nog expliciet het bestaan van deze overeenkomst, de daarin opgenomen intentie en het feit dat in de overeenkomst vermeld staat dat de wensmoeders de belangen van het kind behartigen en beoordelen.
Tot slot over de donorovereenkomst
Kortom, het is verstandig om voorafgaand aan het sluiten van een donorovereenkomst juridische voorlichting te krijgen en alle intenties en wensen zo goed mogelijk vast te leggen. Dit met als doel dat hier in de toekomst zo min mogelijk onduidelijkheid over kan ontstaan.
