De samenleving wordt steeds meer digitaal. Dat zorgt voor extra uitdagingen rondom de afwikkeling van nalatenschappen. Erfgenamen zullen namelijk meestal niet beschikken over inloggegevens van bijvoorbeeld e-mail en socialmedia-accounts, maar de informatie die via deze accounts beschikbaar is kan wel van belang zijn voor de afwikkeling van een nalatenschap. Inmiddels zijn er twee gerechtelijke procedures gevoerd door erfgenamen waarin zij Microsoft om toegang tot de accounts van een overledene hebben gevraagd. In het vervolg worden beide uitspraken besproken en wordt de vraag beantwoord wat de praktische betekenis van deze uitspraken is voor de afwikkeling van nalatenschappen.
Uitspraak Voorzieningenrechter Rechtbank Amsterdam over toegang erfgenamen tot accounts overledene
In een uitspraak van 1 december 2021 van de Rechtbank Amsterdam (ECLI:NL:RBAMS:2021:7090) moest de Voorzieningenrechter – de rechter die een voorlopige uitspraak doet in een spoedeisende zaak – zich buigen over de vraag of Microsoft erfgenamen toegang moest verlenen tot het Hotmail- en OneDrive-account van een overledene (hierna: ‘erflater’). Wanneer twee partijen een overeenkomst met elkaar gesloten hebben – zoals in dit geval de erflater een overeenkomst heeft gesloten met Microsoft – dan eindigt deze overeenkomst in principe niet door het overlijden van erflater. Komt iemand te overlijden, dan zetten de erfgenamen de rechtspositie van de erflater voort. Dit is slechts anders wanneer partijen in de overeenkomst hebben afgesproken dat de overeenkomst eindigt bij overlijden.
Juridisch gezien zijn de erfgenamen de verkrijgers onder algemene titel. Dit is geregeld in art. 3:80 BW. De overeenkomst gaat daarmee over op de erfgenamen. Dat betekent feitelijk dat de erfgenamen de overeenkomst met Microsoft in beginsel voortzetten in plaats van de erflater. In beginsel, omdat de wet of de overeenkomst zelf iets anders kunnen bepalen. Op dit punt bepaalt de wet niet anders, en ook de overeenkomst die tussen de erflater en Microsoft was gesloten – de Microsoft Service Agreement – bevat geen bepaling waarin wordt afgeweken van dit uitgangspunt. Omdat de Voorzieningenrechter tevens van oordeel is dat de Microsoft Service Agreement geen persoonlijk karakter heeft en dat de overeenkomst dus kan overgaan op de erfgenamen, dient Microsoft de erfgenamen toegang te verlenen tot de accounts van de erflater.
Uitspraak Kantonrechter Rechtbank Midden-Nederland over toegang erfgenamen tot accounts overledene
Ook de kantonrechter van de Rechtbank Midden-Nederland moest zich onlangs over een vergelijkbare kwestie buigen. Het gaat om een uitspraak van 15 december 2021 (ECLI:NL:RBMNE:2021:6151). In deze zaak had de erflater geen afspraak gemaakt met Microsoft dat zijn accounts bij zijn overlijden zouden worden gewist. Ook waren partijen niet overeengekomen dat de overeenkomst tussen hen zou eindigen in geval van overlijden. Daarom oordeelt de Kantonrechter ook in deze zaak dat de erfgenamen de erflater onder algemene titel opvolgen als partij bij de overeenkomst.
Vervolgens oordeelt de Kantonrechter dat het van alle omstandigheden van het geval afhangt of Microsoft verplicht is om de inloggegevens te verstrekken aan de erfgenamen. Microsoft heeft in deze procedure een afgeleid beroep gedaan op de Algemene Verordening Gegevensbescherming. Deze verordening bevat regels rondom het verwerken van persoonsgegevens. Microsoft stelt zich op het standpunt dat zij de rechten van derden, zoals contactpersonen in het e-mailaccount – moet waarborgen, en dat Microsoft daarom geen toegang kan geven aan de erfgenamen. Dit beroep wordt door de Kantonrechter verworpen, omdat de wet niets bepaalt over bescherming van persoonsgegevens na overlijden en de overeenkomst tussen de erflater en Microsoft hierover ook niets regelt. Daarmee komt de Kantonrechter uiteindelijk tot het oordeel dat het belang van de erfgenamen zwaarder weegt dan het belang van Microsoft. Daarbij beperkt de Kantonrechter de verplichting tot afgifte van de inhoud van het account wel tot de overlijdensdatum van de erflater, een en ander ter bescherming van de persoonsgegevens na diens overlijden.
Praktische betekenis uitspraken voor de digitale erfenis
Als dit de vaste lijn wordt in de Nederlandse rechtspraak, dan is het voor iedere Nederlander belangrijk om na te gaan of hij wel wil dat zijn erfgenamen na zijn overlijden inzage krijgen in al zijn bestanden. Het is belangrijk om daar bij leven goed over na te denken. Wil iemand dat niet, dan zal hij daarover afspraken moeten maken met de aanbieder van zijn accounts, zoals Microsoft. Daarbij is het goed om te weten dat er inmiddels verschillende aanbieders van socialmedia- platformen zijn die komen met oplossingen voor de afwikkeling van de digitale nalatenschap. Zo heeft Google in 2013 de Inactive Accountmanager geïntroduceerd, waarmee je kunt laten weten aan Google wat er met je Gmail en andere diensten moet gebeuren als het account inactief wordt. Facebook werkt met een ‘If I die’ applicatie, waarmee een gebruiker van Facebook een filmpje kan maken dat beschikbaar komt voor de door de gebruiker geselecteerde mensen na zijn overlijden.
Tot slot over de digitale erfenis
Mogelijk ligt er op dit punt ook een taak weggelegd voor de notaris. De notaris zou immers de online accounts als vast bespreekpunt mee kunnen wanneer iemand bij hem komt om een testament op te laten stellen. Maar nog meer ligt het voor de hand dat de wetgever aan de slag gaat met het opstellen van een wettelijke regeling voor de digitale nalatenschap. Laten we hopen dat de wetgever op korte termijn met deze ‘digitale’ uitdaging aan de slag gaat. Een erfrechtadvocaat kan behulpzaam zijn bij het afwikkelen van de digitale erfenis en , als dat moet, bijvoorbeeld toegang tot accounts afdwingen bij de rechter.
