Rondom de afwikkeling van nalatenschappen zijn verschillende partijen betrokken. Denk hierbij aan een of meer erfgenamen, een executeur of een vereffenaar. In gerechtelijke procedures is het voor de eisende/verzoekende partij van belang om de juiste partij(en) in de procedure te betrekken. Deze bijdrage gaat in op de vraag wie de nalatenschap vertegenwoordigt naar aanleiding van een uitspraak van de Rechtbank Limburg van 25 januari 2023 (ECLI:NL:RBLIM:2023:887)
Rechtbank Limburg 25 januari 2023 (ECLI:NL:RBLIM:2023:887)
In de uitspraak van de Rechtbank Limburg van 25 januari 2023 gaat het om de nalatenschap van een moeder van vijf kinderen: drie dochters en twee zonen (hierna te noemen: ‘erflaatster’). Bij testament heeft zij haar drie dochters als erfgenamen aangewezen en hen gezamenlijk als executeur benoemd. Aan haar twee zonen heeft ze elk een legaat van 10% van het saldo van de erfenis toebedeeld. Een van de twee zonen heeft aanspraak gemaakt op zijn legaat en zijn (aanvullende) legitieme portie. Op basis van de door de dochters opgestelde boedelbeschrijving is aan deze zoon een bedrag van € 20.405,00 betaald ter zake zijn legaat. In de procedure heeft deze zoon (hierna te noemen: ‘eiser’) zich op het standpunt gesteld dat het saldo van de nalatenschap – en daarmee zijn legaat en legitieme portie – hoger is dan het bedrag dat volgt uit de berekening van de dochters (hierna te noemen: ‘gedaagden’). De andere zoon van erflaatster is niet in de onderhavige procedure betrokken.
De Rechtbank Limburg oordeelt onder andere dat het in deze zaak onduidelijk is in welke hoedanigheid gedaagden zijn opgeroepen: als erfgenamen of in hun hoedanigheid van executeur? Bovendien oordeelt de Rechtbank Limburg dat ook niet kan worden vastgesteld in welke hoedanigheid gedaagden zouden moeten worden opgeroepen, omdat uit de processtukken onvoldoende naar voren komt of gedaagden de nalatenschap hebben aanvaard, en zo ja hoe (zuiver of beneficiair). Ook blijkt niet of gedaagden de benoeming tot executeur hebben aanvaard en of de executeur(s) nog in functie is/zijn. Door dit alles is de rechtbank niet in staat om de hoedanigheid van de procespartijen te toetsen, terwijl de rechtbank dit aspect ambtshalve moet toetsen.
De rechtbank stelt eiser en gedaagden daarom in de gelegenheid om zich over dit alles bij akte uit te laten; iedere verdere beslissing wordt door de rechtbank aangehouden.
Hoedanigheid van procespartijen in erfrechtkwesties
Deze uitspraak laat niet alleen zien dat de door partijen ingediende processtukken voldoende feitelijke informatie moeten bevatten rondom het al dan niet (zuiver/beneficiair) aanvaarden van de nalatenschap en het al dan niet aanvaarden van de benoeming tot executeur, maar ook dat het belangrijk is om de hoedanigheid van procespartijen goed in beeld te hebben zodat de juiste partijen in de juiste hoedanigheid in de procedure zijn betrokken. Zeker omdat de rechter dit ambtshalve moet toetsen.
Wordt een gerechtelijke procedure gestart door een schuldeiser van de nalatenschap, dan zal de primaire gedachte van de gemiddelde Nederlander zijn dat de schuldeiser de procedure start tegen de erfgenamen in de betreffende nalatenschap. Erfgenamen verkrijgen de goederen uit de nalatenschap immers onder algemene titel, zo volgt uit artikel 3:80 lid 2 BW. Toch zijn het niet altijd de erfgenamen die in een gerechtelijke procedure moeten worden betrokken. Is er een executeur benoemd bij testament en heeft hij deze benoeming aanvaard, dan is dat degene die de goederen van de nalatenschap beheert op grond van artikel 4:145 lid 1 BW. Artikel 4:145 lid 2 BW bepaalt dat de executeur bij de vervulling van zijn taak gedurende zijn beheer de erfgenamen in en buiten rechte vertegenwoordigt. Dat betekent dat de executeur de erfgenamen vertegenwoordigt, zowel in procedures als daarbuiten. Dit wordt ook wel ‘privatieve vertegenwoordiging’ genoemd. Mijn collega Guido de Weerd schreef hier eerder een bijdrage over (zie https://www.familie-erfrecht.nl/de-hoedanigheden-van-procespartijen-in-een-erfrechtelijke-procedure/). In zo’n geval dient de executeur in hoedanigheid van executeur in de gerechtelijke procedure te worden betrokken. Dit kan leiden tot enige verwarring – zoals in de hiervoor besproken uitspraak – omdat het vaak een of meer erfgenamen zijn die tot executeur worden benoemd.
Is er sprake van een vereffenaar die de nalatenschap beheert en vereffent – hetzij omdat de nalatenschap door een of meer erfgenamen beneficiair is aanvaard, hetzij omdat de rechtbank een vereffenaar heeft benoemd (artikel 4:202 lid 1 BW) – dan is de vereffenaar op grond van artikel 4:211 lid 2 BW degene die de erfgenamen in en buiten rechte vertegenwoordigt. In zo’n geval dient de vereffenaar in hoedanigheid van vereffenaar in de gerechtelijke procedure te worden betrokken. Ook hier kan het zo zijn dat de taak van vereffenaar wordt uitgeoefend door een of meer erfgenamen, namelijk wanneer een of meer erfgenamen de nalatenschap beneficiair – dus onder voorbehoud van boedelbeschrijving – aanvaard hebben, dus ook hier ontstaat soms wat verwarring omdat één en dezelfde persoon twee hoedanigheden heeft: die van erfgenaam en die van vereffenaar.
Artikel 53 Rv: betekenen van de dagvaarding aan de gezamenlijke erfgenamen
Gaat het om een dagvaardingsprocedure, dan speelt het wettelijk kader rondom de betekening van exploten eveneens een belangrijke rol. Op grond van artikel 111 lid 1 Rv geschiedt dagvaarding immers bij exploot. Artikel 53 Rv geeft regels rondom de betekening van een exploot ten aanzien van de gezamenlijke erfgenamen. De vermelding van hun namen en woonplaatsen kan achterwege blijven in de volgende gevallen:
- Als er wordt betekend aan de laatste woonplaats van erflater, mits daar nog een langstlevende echtgenoot, partner of levensgezel, broer, zus of nabestaande in de rechte lijn woont;
- Als er wordt betekend aan de persoon of woonplaats van een executeur of de door de rechtbank benoemde vereffenaar van de nalatenschap;
- Als het gaat om verzet, hoger beroep of beroep in cassatie: als er wordt betekend aan het kantoor van de advocaat of deurwaarder bij wie de erflater laatstelijk woonplaats heeft gekozen;
- Als er – binnen een jaar na het overlijden – wordt betekend aan de persoon of de woonplaats van een van de erfgenamen, maar dan moet het exploot ook worden aangekondigd in een landelijk dagblad of een regionaal dagblad afkomstig uit de streek van de laatste woonplaats van de erflater.
- Gevolgen verkeerde partij betrokken in de erfrechtelijke procedure
Is er een executeur of vereffenaar die de nalatenschap beheert, dan brengt dit in beginsel met zich mee dat de erfgenamen onbevoegd zijn om te procederen namens de nalatenschap. Dit is anders wanneer de erfgenamen toestemming hebben gekregen van de executeur of vereffenaar om een gerechtelijke procedure te starten.
Worden erfgenamen door een andere partij in een procedure betrokken in verband met een vordering op de nalatenschap en heeft deze andere partij de erfgenamen niet in de juiste hoedanigheid in de procedure betrokken, dan zal de rechter deze andere partij niet-ontvankelijk verklaren.
Tot slot over het erfprocesrecht en partijen en hun hoedanigheden
Een erfrechtadvocaat zal altijd nagaan in welke hoedanigheid hij iemand bijstaat. Is iemand schuldeiser, erfgenaam, legitimaris, legataris, executeur of vereffenaar? Soms heeft iemand meerdere rollen, juist dan is het van belang daar aandacht aan te besteden in een gerechtelijke procedure.
