In een testament kan worden vastgelegd wie men als erfgenamen wenst aan te wijzen. Het staat de testateur, enkele uitzonderingen daargelaten, vrij om te bepalen wie hij als erfgenaam aanwijst. De keuze van de erflater valt echter niet altijd in goede aarde, wanneer bijvoorbeeld de echtgenote of kinderen van een erflater niet tot erfgenamen blijken te zijn benoemd. Vaak krijgen wij daarom de vraag of het niet mogelijk is het testament ’onderuit te halen’. Er wordt dan vaak aangevoerd dat erflater niet meer bij machte was zijn wil te bepalen als gevolg van bijvoorbeeld een ziekte als dementie.
Onlangs nog speelde een dergelijke kwestie bij de Rechtbank Midden-Nederland (ECLI:NL:HR:2017:276). Een zeer vermogende erflater had twee goede doelen tot zijn erfgenamen benoemd in plaats van zijn echtgenote. Zijn echtgenote stelde zich op het standpunt dat het testament nietig was omdat de testateur op het moment van het opstellen van het testament wilsonbekwaam was. Haar betoog slaagde evenwel niet vanwege het feit dat er door de rechtbank veel gewicht werd toegekend aan de verklaring van de psychiater waaruit bleek dat de testateur ten tijde van het opstellen van het testament wilsbekwaam was.
De rol van de notaris
Een testament wordt opgesteld ten overstaan van een notaris. De notaris neemt daarbij een bepaald protocol in acht. De notaris toetst daarbij volgens een bepaald stappenplan of iemand wilsbekwaam is. Bij twijfel zal de notaris eveneens het advies inwinnen van een specialist, bijvoorbeeld een medicus of psycholoog. Gezien dit protocol hecht de rechter groot belang aan de rol van de notaris bij het opstellen van het testament. In principe mag men ervan uit gaan dat de notaris voldoende heeft getoetst of iemand nog in staat was zijn wil voldoende te bepalen om een testament op te kunnen stellen. Een procedure tot het nietig laten verklaren van een testament is dan ook niet eenvoudig.
Nietigheid testament
Wanneer er toch voldoende aanleiding bestaat om de zaak aan de rechter voor te leggen dan zal een beroep op de nietigheid van een testament goed moeten worden onderbouwd. Zo zal de rechter inzicht moeten krijgen in de gesteldheid van de testateur ten tijde van het opstellen van het testament. Dat is immers het moment waarop getoetst moet worden of de testateur nog wilsbekwaam was. Daarvoor zal het onder andere nodig zijn inzicht te krijgen in het medisch dossier van de erflater. Artsen zullen zich echter snel beroepen op hun beroepsgeheim en het dossier daarom niet zomaar ter beschikking stellen. Indien er een voldoende zwaarwegend belang aangetoond kan worden waarom inzage in het medisch dossier verstrekt moet worden dan kan de rechter de inzage alsnog toestaan. Pas wanneer voldoende vast komt te staan dat erflater zijn wil ten tijde van het opstellen van het testament niet meer kon bepalen kan een testament nietig worden verklaard.
Conclusie
Wanneer iemand een testament nietig wil laten verklaren dan moet men van goede huize komen. Het uitgangspunt is nog altijd dat de notaris al een eerste onderzoek heeft gedaan naar de wilsbekwaamheid van de testateur, waardoor de testateur geacht wordt wilsbekwaam te zijn geweest op het moment van het maken van het testament. Daarnaast rust er een zware bewijslast op degene die het testament nietig wil laten verklaren. Bewezen zal immers moeten worden dat de testateur niet meer in staat was zijn wil voldoende te bepalen, dit zal onder andere bewezen kunnen worden door verklaringen van derden, onder wie medici. Of het zinvol is in rechte de nietigheid van een testament in te roepen, hangt van veel omstandigheden af. Het is dus in een procedure zeker mogelijk met succes de geldigheid van een testament aan te vechten.
