Een executeur (voorheen: executeur testamentair) die een nalatenschap afwikkelt, dient dit vanzelfsprekend naar beste kunnen te doen. De executeur heeft daartoe diverse taken en bevoegdheden. Het is van belang te realiseren dat de functie van een executeur in een nalatenschap niet zonder risico’s komt. Een executeur kan immers persoonlijk aansprakelijk zijn indien hij zijn taak niet goed uitoefent. (Lees ook: De aansprakelijkheid van een executeur in het Erfenismagazine.) Daarnaast kan de executeur uit zijn functie als executeur worden ontslagen.
Zorgvuldige belangenafweging bij ontslag executeur
Het ontslag van een executeur is een precair onderwerp. Enerzijds is het voor erfgenamen prettig dat zij de mogelijkheid hebben een niet goed functionerende executeur buiten spel te zetten. Anderzijds mag een ontslag van een executeur niet lichtzinnig worden ingezet. De executeur is immers de door de erflater bij testament aangewezen vertegenwoordiger van de nalatenschap. Er dient bij de inhoudelijke beoordeling van een verzoek tot ontslag van een executeur aldus een zorgvuldige belangenafweging plaats te vinden.
Wie kan het ontslag van een executeur verzoeken?
Een verzoek tot ontslag van een executeur dient te worden ingediend bij de kantonrechter middels een verzoekschrift (art. 4:149 BW). Gerealiseerd dient te worden dat niet iedereen zomaar een verzoek tot ontslag van een executeur kan indienen. Conform de wet kan een verzoek tot ontslag van een executeur enkel worden verzocht door een mede-executeur, een erfgenaam of het Openbaar Ministerie. Een legitimaris en legataris ontbreken dus in deze lijst van verzoekers. Overigens kan een executeur ook altijd zelf zijn ontslag verzoeken, hetgeen in de regel zal worden toegewezen. Erfgenamen hebben immers geen belang bij een onwillige executeur.
Gewichtige redenen bij het ontslag van een executeur
Daarnaast bepaalt de wet dat een executeur enkel kan worden ontslagen wegens gewichtige redenen (art. 4:149 lid 2 BW). De vraag rijst wat een ‘gewichtige reden’ voor ontslag van een executeur kan zijn. In de rechtspraak heeft het begrip gewichtige reden steeds meer vorm gekregen. Vereist is dat de executeur in ernstige mate tekortschiet in de vervulling van zijn taak.
Daarbij is van belang dat er veelal diverse verschillende omstandigheden zijn die ertoe kunnen leiden dat sprake is van een gewichtige reden voor ontslag van een executeur. Als een executeur wordt verweten dat hij te langzaam reageert op vragen van erfgenamen, zal dit in de regel niet direct worden aangemerkt als een in ernstige mate tekortschieten in de vervulling van zijn taak als executeur. Dit kan anders zijn als een executeur ernstige steken laat vallen in de informatievoorziening aan de erfgenamen en bovendien de goederen van de nalatenschap niet op juiste wijze beheert.
Kortom, als erfgenamen een executeur verwijten dat hij een taak niet goed uitvoert, hoeft dat niet direct een gewichtige reden voor ontslag van de executeur op te leveren. Het begrip ‘gewichtige reden’ blijft een open, casuïstisch begrip en de toepassing hiervan hangt steeds af van de omstandigheden van het geval (zie bijvoorbeeld de uitspraak van het Hof ’s-Hertogenbosch 16 april 2020, ECLI:NL:GHSHE:2020:1343).
Het wantrouwenscriterium bij het ontslag van een executeur
Naast de vervulling van zijn taken, dient de executeur ook rekening te houden met de relatie met de erfgenamen. Een goede vertrouwensrelatie tussen de executeur en de erfgenamen is immers van groot belang bij de afwikkeling van een nalatenschap. Toch komt het vaak voor dat erfgenamen een zeker wantrouwen hebben jegens de executeur.
Van gewichtige redenen als bedoeld in artikel 4:149 lid 2 BW kan naast de situatie waarin de executeur tekort is geschoten in de uitvoering van zijn taken, mede sprake zijn wanneer van de erfgenamen niet kan worden gevergd dat de nalatenschap nog langer wordt afgewikkeld door de executeur. Daaronder valt een diepgaand aanstonds niet weg te nemen wantrouwen. In diverse gerechtelijke uitspraken heeft het zogeheten wantrouwencriterium inmiddels steeds meer vorm gekregen. Het wantrouwen moet (i) van voldoende omvang en gewicht zijn, (ii) langdurig en (iii) niet aanstonds van grond ontbloot zijn (zie o.a. Hof ‘s-Hertogenbosch 21 november 2006, ECLI:NL:GHSHE:2006:AZ:4506). Van belang is dat dit wantrouwen gestoeld dient te worden op concrete en objectieve feiten.
Voor erfgenamen die een executeur wensen te laten ontslaan is het daarom belangrijk feiten en omstandigheden te stellen die het ernstig wantrouwen jegens de executeur aantonen en de conclusie rechtvaardigen dat sprake is van gewichtige redenen.
De fase van afwikkeling van de nalatenschap en het ontslag van de executeur
Voor de executeur is het goed om te realiseren dat bij de belangenafweging eveneens van belang is in welke fase de afwikkeling van de nalatenschap zich bevindt. Indien de afwikkeling van de nalatenschap al ver is gevorderd, is het wellicht niet opportuun om de executeur in die fase nog te laten ontslaan. De stand van de executele is bij een verzoek tot ontslag van een executeur derhalve cruciaal. Ook dient gerealiseerd te worden dat de toetsing door de kantonrechter ex nunc plaatsvindt. De kantonrechter die over het ontslagverzoek oordeelt zal bij de beoordeling rekening houden met feiten en omstandigheden ten tijde van de beschikking (dit geldt overigens ook in hoger beroep). Kortom, een executeur die wordt verweten zijn informatievoorziening aan de erfgenamen te hebben verwaarloosd, doet er dus goed aan tijdens de procedure zijn zaakjes op orde te brengen en de erfgenamen van juiste informatie te voorzien.
Conclusie ten aanzien van het ontslag van de executeur
Gelet op het voorgaande dient een executeur die geconfronteerd wordt met een verzoek tot zijn ontslag, dit niet lichtzinnig op te vatten. Hij zal zich moeten verantwoorden waarom hij wel of niet op een bepaalde wijze heeft gehandeld. Anderzijds dienen erfgenamen die een executeur willen laten ontslaan dit grondig voor te bereiden en dit verzoek met objectieve feiten en omstandigheden moeten staven. Een erfrechtadvocaat kan de erfgenamen of de executeur bijstaan in een procedure die gaat over ontslag van de executeur.
Nog meer weten over het ontslag van de executeur? Luister aflevering 5 van de postcast De Erfrechtadvocaat: ‘Een executeur met sterren’.
